2021 ROKIEM TADEUSZA RÓŻEWICZA

2021 ROKIEM TADEUSZA RÓŻEWICZA

Kolejną znaną i cenioną postacią prezentowaną w ramach cyklu Patroni 2021 roku jest poeta, dramatopisarz, scenarzysta filmowy, prozaik, satyryk, tłumacz poezji węgierskiej Tadeusz Różewicz. Jeden z najwszechstronniejszych i najbardziej twórczych kontynuatorów literackiej awangardy w kraju i na świecie. Wielokrotnie wymieniany jako kandydat do Nagrody Nobla.

Mi­łość do li­te­ra­tu­ry za­wdzię­cza star­sze­mu bra­tu, Januszowi, któ­ry od naj­młod­szych lat mo­ty­wo­wał przy­szłe­go po­etę do zgłę­bia­nia li­te­ra­tu­ry i wspól­ne­go czy­ta­nia. To wła­śnie z jego in­spi­ra­cji pu­bli­ko­wał pierw­sze utwo­ry już jako na­sto­la­tek w cza­so­pi­smach „Pod zna­kiem Ma­rii” czy „Czer­wo­ne tar­cze”.

 W 1942 roku brat Ja­nusz dzia­ła­ją­cy od po­cząt­ku woj­ny w kon­spi­ra­cyj­nej Ar­mii Kra­jo­wej po­wo­łał Ta­de­usza Ró­że­wi­cza do wal­ki zbroj­nej i za­przy­siągł na żoł­nie­rza. Szko­li­li się w par­ty­zant­ce, gdzie zy­skał sza­cu­nek za tek­sty pu­bli­ko­wa­ne w cza­so­pi­śmie „Czyn Zbroj­ny”, któ­re re­da­go­wał. Z bratem Januszem napisał Echa leśne -  zbiór li­ry­ków pod­trzy­mu­ją­cych du­cha pa­trio­ty­zmu. Nie­ste­ty w tym sa­mym roku brat zo­stał za­trzy­ma­ny przez Niem­ców, a na­stęp­nie roz­strze­la­ny. Ich ko­lej­ne wspól­nie dzie­ło – zbiór pro­zy sa­ty­rycz­nej W łyżce wody – zo­stał wy­da­ny już po śmier­ci Ja­nu­sza.

 Po woj­nie za­miesz­kał w Czę­sto­cho­wie, gdzie two­rzył cy­ga­ne­rię ar­ty­stycz­ną oko­li­cy. W 1945 roku na ła­mach cza­so­pi­sma „Głos Na­ro­du” po­ja­wił się utwór Figa z Unry. Za na­mo­wą Ju­lia­na Przy­bo­sia prze­pro­wa­dził się do Kra­ko­wa, tam też roz­po­czął stu­dia na Uni­wer­sy­te­cie Ja­giel­loń­skim na kie­run­ku hi­sto­ria sztu­ki. Szyb­ko tra­fił do Awan­gar­dy Kra­kow­skiej – gru­py li­te­rac­kiej na­zy­wa­nej tak­że Neo­awan­gar­dą, two­rzo­nej przez sa­me­go Przy­bo­sia.

Sa­mo­dziel­ny de­biut Ta­de­usza Ró­że­wi­cza przy­padł na 1947 rok, kie­dy to uka­zał się to­mik po­etyc­ki Niepokój, któ­ry to zre­wo­lu­cjo­ni­zo­wał my­śle­nie o współ­cze­snej po­ezji oraz przed­sta­wia­niu wo­jen­nych traum w li­te­ra­tu­rze i kul­tu­rze w ogó­le.

Na fali zmian, po śmierci Stalina, odwilży gomułkowskiej napisał dramat Kartoteka. Debiutancka sztuka Różewicza stała się klasyką teatralnej awangardy. To teatr wciąż żywy, dotykający sedna problemów współczesności. Konrad Swinarski, reżyserujący "Kartotekę" dwukrotnie: w 1965 roku w Tel Awiwie, a dwa lata później dla Teatru Telewizji (z Tadeuszem Łomnickim w roli Bohatera) uważał, że sztuce brak zakończenia:

Gdyby Różewicz odważył się na to, żeby dopisać jeszcze jedną scenę końcową – mówił w 1973 roku – wtedy "Kartoteka" byłaby sztuką współczesną. Jest to sztuka pisana pięknym językiem, jest w niej i kultura literacka, i tradycja, jest ona i zmysłowa, i polityczna, jest w niej wszystko to, co ja sobie najwyżej w dramacie cenię, ale po prostu – nie ma ona dalszego ciągu. Postulat Swinarskiego, jak i autorską ideę "sztuki pisanej na scenie" spełniła "Kartoteka rozrzucona". Tadeusz Różewicz podjął się eksperymentu powtórzenia fenomenu "Kartoteki" w warunkach pełnej wolności wypowiedzi, jaką przyniosła rzeczywistość III RP.

.Tadeusz Różewicz był wielokrotnie nagradzany za swoje dzieła, w 1999r. otrzymał Nagrodę Literacką Nike za publikację Matka odchodzi.

Sztuki Różewicza odwołują się do wyobraźni widzów ostrym jak skalpel, przewrotnie inteligentnym, zmetaforyzowanym językiem. Ich kariera na zagranicznych scenach dowodzi, że posługuje się aluzjami czy podtekstami czytelnymi nie tylko w ojczyźnie. Tadeusz Różewicz o sprawach jak najbardziej serio mówił często w sposób przewrotnie filuterny. Jest jednym z tych prześmiewców, którzy jak Stańczyk wybrali maskę błazna, żeby możnym tego świata móc bezkarnie mówić prawdę prosto w oczy.

.     

Twórczość Tadeusza Różewicza

Proza:

• 1946 – "W łyżce wody" (satyry),
• 1953 – "Kartki z Węgier" (reportaże),
• 1955 – "Opadły liście z drzew" (opowiadania),
• 1960 – "Przerwany egzamin" (opowiadania),
• 1966 – "Wycieczka do muzeum" (opowiadania),
• 1968 – "Opowiadania wybrane",
• 1970 – "Śmierć w starych dekoracjach" (opowiadania),
• 1971 – "Przygotowanie do wieczoru autorskiego" (szkice, wspomnienia, utwory scen.)
• 1973 – "Proza",
• 1979 – "Opowiadania traumatyczne. Duszyczka" (miniatury literackie),
• 1979 – "Próba rekonstrukcji",
• 1980 – "Tarcza z pajęczyny",
• 1990 – "Proza" T. 1-2,
• 2010 – "Wycieczka do muzeum"(poszerzone wydanie książki z 1966 roku)
• 2010 – "Margines, ale...",
• 2011 – "Wbrew sobie. Rozmowy z Tadeuszem Różewiczem".

Zbiory wierszy, poematy:

• 1944 – "Echa leśne" (pod pseudonimem Satyr),
• 1947 – "Niepokój" (zawiera wiersz "Ocalony"),
• 1948 – "Czerwona rękawiczka",
• 1950 – "Pięć poematów",
• 1951 – "Czas, który idzie",
• 1952 – "Wiersze i obrazy",
• 1953 – "Wybór wierszy",
• 1954 – "Równina",
• 1955 – "Srebrny kłos" (zawiera wiersz "Przepaść"),
• 1955 – "Uśmiechy",
• 1956 – "Poemat otwarty",
• 1957 – "Poezje zebrane",
• 1958 – "Formy" (zawiera wiersz "List do ludożerców"),
• 1960 – "Rozmowa z księciem" (wiersze i proza poetycka),
• 1961 – "Głos Anonima" (zawiera poemat "Et in Arcadia ego"),
• 1961 – "Zielona róża. Kartoteka" (poezje i dramat),
• 1962 – "Nic w płaszczu Prospera",
• 1963 – "Niepokój. Wybór wierszy 1945–1961",
• 1964 – "Twarz",
• 1967 – "Wiersze i poematy",
• 1968 – "Twarz trzecia" (zawiera poematy "Spadanie" i "Non-stop-show"),
• 1969 – "Regio" (zawiera poemat prozą "Złowiony"),
• 1970 – "Poezje zebrane",
• 1973 – "Poezja, dramat, proza" (wybór),
• 1974 – "Wiersze",
• 1976 – "Poezje zebrane",
• 1977 – "Duszyczka" (poemat prozą),
• 1983 – "Na powierzchni poematu i w środku. Nowy wybór poezji",
• 1984 – "Poezje wybrane (II)",
• 1987 – "Poezje",
• 1988 – "Poezja" T. 1-2,
• 1991 – "Płaskorzeźba",
• 1991 – "Poezje wybrane",
• 1996 – "Zawsze fragment",
• 1998 – "Zawsze fragment. Recycling",
• 1999 – "Matka odchodzi"– książka otrzymała nagrodę Nike w 2000,
• 2001 – "Nożyk profesora"(poemat i wiersze),
• 2002 – "Szara strefa",
• 2004 – "Wyjście",
• 2005 – "Uśmiechy",
• 2007 – "Nauka chodzenia. Gehen lernen",
• 2008 – "Kup kota w worku",
• 2011 – "Historia pięciu wierszy",
• 2011 – "Dorzecze Różewicza"antologia wierszy                       
• 2012 – "to i owo",
• 2014 – "Wiersze przeczytane",
• 2015 – "Ostatnia wolność",
• 2015 – "Znikanie".

Dramaty:

• 1960 – "Kartoteka", 
• 1962 – "Grupa Laokoona",
• 1964 – "Świadkowie albo nasza mała stabilizacja",
• 1965 – "Śmieszny staruszek",
• 1965 – "Wyszedł z domu",
• 1967 – "Spaghetti i miecz",
• 1969 – "Stara kobieta wysiaduje",
• 1970 – "Akt przerywany",
• 1971 – "Rajski ogródek",
• 1972 – "Na czworakach",
• 1975 – "Białe małżeństwo",
• 1977 – "Odejście głodomora",
• 1979 – "Przyrost naturalny",
• 1979 – "Śmierć w starych dekoracjach",
• 1979 – "Do piachu",
• 1982 – "Pułapka",
• 1997 – "Kartoteka rozrzucona",
• 1997 – "Palacz".

Dramaty wydane:

• 1966 – "Utwory dramatyczne",
• 1970 – "Teatr niekonsekwencji" (dramaty i szkice),
• 1972 – "Sztuki integralne",
• 1975 – "Białe małżeństwo i inne utwory sceniczne",
• 1982 – "Pułapka",
• 1986 – "Świadkowie albo nasza mała stabilizacja",
• 1988 – "Teatr" T. 1-2,
• 1997 – "Kartoteka. Kartoteka rozrzucona",
• 2011 – "Kartoteka: Reprint".

                                                                                                    Oprac. Mariola Bogielska